Panie i Panowie,
Drodzy Jaworzanie!

Dwieście dwadzieścia osiem lat temu Polska zadziwiła ówczesną Europę i swoich sąsiadów. Jako pierwsze państwo na Starym Kontynencie i drugie na całym świecie po Stanach Zjednoczonych Ameryki przyjęliśmy nowoczesną konstytucję, która modernizowała aparat administracji publicznej, wzmacniała bezpieczeństwo poprzez utrzymywanie stałej armii, tworzyła wreszcie instytucje centralne oparte na trójpodziale władz, zrywając zarazem z niechlubnymi praktykami Rzeczypospolitej szlacheckiej takimi jak liberum veto.

Konstytucja z 3 Maja 1791 roku nie była jedynym owocem obrad Sejmu Wielkiego, ale posłowie przyjęli szereg ustaw okołokonstytucyjnych, które miały dopełnić dzieła reformy kraju i uczynić go organizmem silnym wewnętrznie i suwerennym w relacjach na niwie międzynarodowej. Wśród najważniejszych aktów legislacyjnych można wymienić przede wszystkim Prawo o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791 roku, uzupełnione w czerwcu ustawą szczegółową o urządzeniu wewnętrznym miast w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, prawo o sejmikach z 24 marca 1791 roku, a także prawo Sejmu konstytucyjnego ekstraordynaryjnego, uchwalone trzy tygodnie po przyjęciu ustawy rządowej, które odnosiło się do rewizji, zmian i poprawy samej majowej konstytucji.

Zaręczeniem praw wprowadzonych przez Konstytucję majową była Deklaracja Stanów Zgromadzonych uchwalona jednomyślnie przez izbę poselską dwa dni później. Posiadała ona niebagatelne znaczenie, gdyż w pierwszym rzędzie znosiła wszystkie przepisy, które z nową ustawą rządową były sprzeczne lub niezgodne.

To właśnie ten dokument jest źródłem dzisiejszego święta. Możemy w nim przeczytać takie słowa: „Wyznaczenie nabożeństwa w jednym dniu (…) w całym kraju kościołach, to jest dnia ósmego miesiąca maja roku bieżącego, na podziękowanie Bogu za zdarzoną chwilę pomyślną wydobycia Polski spod przemocy obcej i nieładu domowego, za przywrócenie rządu, który najskuteczniej wolność naszą prawdziwą i całość Polski zabezpieczyć może, za postawienie tym sposobem ojczyzny naszej na stopniu mogącym prawdziwą w oczach Europy zyskać jej konsyderację, (…) zalecamy, naznaczając dzień świętego Stanisława biskupa męczennika, patrona Korony Polskiej, za uroczysty w roku, który my i potomkowie nasi obchodzić będziemy, za dzień poświęcony Najwyższej Opatrzności, po którym Ojczyzna śmiało i bezpiecznie po tylu nieszczęściach odetchnąć może.” W okresie późniejszym święto to przeniesiono właśnie na dzień trzeciego maja, w którym Sejm nową konstytucję przyjął.

W Zaręczeniu wzajemnym Obojga Narodów z 22 października 1791 roku podkreślono, że Konstytucja 3 Maja uczyniła z Rzeczypospolitej państwo jednolite pod względem ustrojowo-prawnym, które jest jedno, wspólne i nierozdzielne z jedną, powszechną i nieodłączną ustawą rządową. Tym samym w kraju, który nie zrywał z ideą współistnienia dwóch narodów – polskiego i litewskiego – scalono administrację i wprowadzone wspólne dla obu członów państwa – Korony i Księstwa Litewskiego – urzędy i instytucje. W ślad za tym Sejm Czteroletni podjął ustawy o sądach sejmowych opartych na oświeceniowych zasadach prawa do obrony czy domniemaniu niewinności, o królewskim prawie łaski, o Straży Praw – jako nowoczesnego rządu i zalążka awangardowej administracji publicznej, o Komisji Policji Komisji Skarbowej oraz Komisji Wojskowej. Niezwykle doniosłym dokumentem tamtych czasów była także ustawa o rozkładzie województw, ziem i powiatów, z oznaczeniem miast, a w nich miejsc konstytucyjnych dla sejmików w prowincjach Koronnych i Wielkiego Księstwa Litewskiego, która ustalała podział administracyjny całego kraju w pierwszym rzędzie dla celów wyborczych do organów wszelkiego typu władz państwowych, z którą należy wiązać także ustawę o urządzeniu wewnętrznym miast wolnych, regulujące tożsame kwestie w wymiarze lokalnym.

Dzieło Sejmu Wielkiego to zatem nie tylko Konstytucja sama w sobie, ale szereg aktów, które ją uzupełniały i uszczegóławiały. Wysiłki sejmujących posłów były skierowane na zbudowanie prawdziwie silnego, suwerennego Państwa, niezależnego od obcych mocarstw ani gwarancji. Doświadczenia 1772 roku, kiedy to po raz pierwszy w wyniku legalnych traktatów międzynarodowych oderwano trzy skrawki terytorium Rzeczypospolitej, obudziły ówczesnych Polaków do podjęcia próby ratowania zagrożonego z wszystkim stron Państwa. I mimo że przełamano częściowo tę polityczną apatię i gospodarczą słabość, było już stanowczo za późno.

Jak można przeczytać w Bożym igrzysku Daviesa, już w 1788 roku ambasador brytyjski w nocie do swojego rządu jasno oceniał rzeczywistość polityczną Polski, pisząc tak: „Od rozbioru do dnia dzisiejszego Polska nie posiada już ani własnej historii, ani politycznie niezależnej egzystencji. Pozbawiona handlu, nie mająca ani jednego zewnętrznego sprzymierzeńca, nie dysponując ani dostateczną siłą wewnętrzną, ani dochodami umożliwiającymi wyemancypowanie się spod obcej przemocy, ściskana ze wszystkich stron przez trzy potężne monarchie, zdaje się trwać w milczącym oczekiwaniu na wyrok, który przyniesie jej całkowite unicestwienie. (…) Taki oto jest los kraju, który pod mądrymi rządami mógłby śmiało stanąć w rzędzie najprzedniejszych mocarstw Europy (…)”.

Konstytucja nie zreformowała kraju i nie zapobiegła tragedii naszego Narodu, którego los dopełnił się ostatecznie trzecim rozbiorem w 1795 roku. Święty Jan Paweł II powiedział o niej tak: „Konstytucja ta słusznie może się szczycić pierwszeństwem na kontynencie europejskim. Wyprzedziła ją tylko amerykańska Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 r., która do dzisiaj jest ustawą zasadniczą tego wielkiego mocarstwa. (…) Naszej Konstytucji majowej przypadł inny los. Stała się ona raczej ostatnim słowem dziejów I Rzeczypospolitej, która była państwem wielu narodów. Była też ostatnim wyrazem mądrości obywatelskiej i odpowiedzialności politycznej, który przyszedł już niestety za późno i nie zdołał zahamować procesu upadku tego wielkiego organizmu, zagrożonego już wówczas śmiertelnie od zewnątrz, a także toczonego od wewnątrz ciężką chorobą.”

Szanowni Państwo!

Konstytucja majowa nie przetrwała próby czasu. W wyniku konfederacji targowickiej, do której w czternaście miesięcy po majowej jutrzence przystąpił król Stanisław August Poniatowski, straciła na jakimkolwiek znaczeniu. Formalnie rzeczy stało się zadość w listopadzie 1793 roku, kiedy to Sejm grodzieński, zwołany z inspiracji Katarzyny II, uchylił konstytucję, a sam Sejm Czteroletni ogłosił jako niebyły. Losy Polski zostały ostatecznie przypieczętowane stemplem z czarnymi orłami sąsiednich imperiów i tylko kwestią czasu była anihilacja Rzeczypospolitej.

Dla nas współczesnych ustawa rządowa sprzed 228 jest wciąż żywym dowodem, że jako naród jesteśmy w stanie ponad podziałami pracować dla dobra naszej Ojczyzny. Konstytucja była przez zaborcze wieki i nadal jest żywym źródłem polskiej dumy i wielkim symbolem narodowym. To właśnie z niej wywodzimy podwaliny polskiego społeczeństwa obywatelskiego i wspólnoty narodowej, dzięki czemu jest ona dla nas zarówno swoistym zobowiązaniem, jak i inspiracją do działania na rzecz dobra wspólnego, jakim jest Polska i nasza mała ojczyzna – Jaworze.

W tym roku obchodzimy ważne rocznice, które są nam bliższe zarówno, jeśli chodzi o czas tych wydarzeń, jak i naszą obecność w ich historycznym toku. Rok 2019 to trzydziestolecie wyzwolenia się spod radzieckiej zależności, w którą popadliśmy z jałtańskiej woli przywódców Związku Sowieckiego, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Rok 2019 to dwadzieścia lat od objęcia Polski płaszczem ochronnym Paktu Północnoatlantyckiego, a który sam obchodzi swoją siedemdziesiątą rocznicę powstania. Wreszcie rok 2019 to piętnaście latm odkąd Polska i Jaworze stały się na podstawie własnej autonomicznej decyzji częścią Unii Europejskiej – organizacji, która opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn, a jej celem jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.

Szanowni Państwo!

Ostatnie lata, trzeciej już Rzeczypospolitej Polskiej, to czas największego sukcesu naszej Ojczyzny – tej dużej, jak i tej małej. Od początku naszej obecności w strukturach europejskich mogłem być nie tylko naocznym świadkiem, ale aktywnym współuczestnikiem wydarzeń, dzięki którym Jaworze zmieniło się nie do poznania.

Dzięki środkom europejskim, jakie nasza gmina pozyskiwała od początku lat dwutysięcznych – jeszcze z tzw. funduszy przedakcesyjnych, a następnie już w ramach polityki spójności, zrealizowaliśmy wiele inwestycji, projektów i przedsięwzięć, na które nigdy by nas nie było stać, gdybyśmy mieli bazować na własnym budżecie. Jak już jednak powiedziałem, piętnaście lat obecności Jaworza w Unii Europejskiej to piętnaście lat wykorzystanej szansy. To miliony złotych na projekty infrastrukturalne – łącznie z budową kanalizacji, na co pozyskaliśmy blisko 40 milionów złotych z Funduszu Spójności. Zawsze podkreślam, że gdybyśmy tych środków nie pozyskali, to budowa tej sieci z samego tylko budżetu Jaworza zajęłaby nie 5, ale 55 lat. Środki europejskie pomogły nam również poprawić infrastrukturę szkolną, społeczną, drogową, ale również na realizację projektów edukacyjnych, zdrowotnych.

Dzięki integracji europejskiej od blisko dwóch dekad jesteśmy otwarci na współpracę ze społecznościami innych krajów – kiedyś z Holandii, dzisiaj głównie z państw wyszehradzkich – z Czech, Słowacji i Węgier, z którymi mamy najbardziej zacieśnione relacje – przede wszystkim na niwie współpracy instytucjonalnej, szkolnej oraz organizacji pozarządowych. Dzięki współpracy transgranicznej udało się nam pozyskać środki na budowę kompleksu sportowego przy szkole podstawowej, termomodernizację jej budynku czy remont amfiteatru, a także mniejsze projekty turystyczne, sportowe czy edukacyjne. To wymierny efekt naszej obecności w Unii Europejskiej.

Ale Unia Europejska to nie tylko pieniądze, to również wartości i ludzie. Większość z nas pewnie sobie przypomni czasy, gdy w niedalekim Cieszynie były budki wartownicze i szlabany graniczne, przed którymi tłoczyli się turyści albo tzw. „mrówki”. Młode pokolenie pewnie nawet nie słyszało, że tym określeniem nazywano ludzi, którzy w celach zarobkowych zajmowali się handlem pewnego rodzaju dobrami konsumpcyjnymi. Dzisiaj w dobie strefy Schengen cieszymy się, że bezproblemowo możemy przekroczyć granicę, czasem pewnie nie mając o tym świadomości, czy też nie musimy być uczestnikami nierzadko upokarzających procedur celnych na granicach zachodnich. To tylko nieliczne z pozytywnych aspektów naszego członkostwa w Unii Europejskiej – można byłoby je pewnie tutaj mnożyć. Nie oznacza to jednak, że nasz byt w tych strukturach to same blaski, gdyż pewnie moglibyśmy wskazać na jakieś cienie. Niemniej jednak wszystko jest jak najbardziej zgodne z prawami natury, gdyż tam, gdzie światło, musi być również i cień…

Żebyśmy mogli wykorzystać szansę, jaką dało nam członkostwo w Unii Europejskiej, niezbędne było aktywne zaangażowanie się te działania osób, które w tamtym czasie działały w imieniu naszej gminy.

Stąd też Rada Gminy Jaworze w 15. rocznicę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej uhonorowała Medalem „Za zasługi dla rozwoju Jaworza” Pana Zdzisława Byloka, który pełniąc w tym momencie funkcję wójta Gminy Jaworze, wykorzystał płynące stąd korzyści, ugruntowując pozycję Gminy Jaworze w ubieganiu się o środki unijne na realizację różnorodnych przedsięwzięć o charakterze infrastrukturalnym, społecznym i środowiskowym, które sprzyjały procesowi rozwoju gminy, a także stworzył podstawy współpracy Gminy Jaworze z miejscowościami partnerskimi z Czech, Słowacji i Węgier przy licznych projektach unijnych i przedsięwzięciach realizowanych ze środków własnych, a dotyczących współpracy w zakresie kultury, sportu, edukacji, wymiany młodzieży i organizacji społecznych, a także integracji międzynarodowej.

Podobnież wcześniej Medal taki przyznała dyrektorowi i sekretarzowi polskiej części Euroregionu „Śląsk Cieszyński” – Panu Bogdanowi Kasperkowi, który od blisko dwudziestu lat bardzo aktywnie działa na rzecz Gminy Jaworze, w szczególny sposób przyczyniając się do rozwoju współpracy transgranicznej i międzynarodowej prowadzonej przez naszą gminę. Jego wkład w rozwój naszej gminy przejawiał i wciąż się przejawia zwłaszcza w zakresie zainicjowania, podniesienia poziomu i wzmocnienia współpracy z gminami członkowskimi Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Stonawki z Republiki Czeskiej, co w efekcie przełożyło się na kilkanaście wspólnie zrealizowanych transgranicznych działań na rzecz rozwoju Gminy Jaworze i pogranicza polsko-czeskiego.

Oba medale, jak również medal przyznany przez radnych byłemu przewodniczącemu Rady Gminy Jaworze Panu Andrzejowi Śliwce, wręczone zostaną w niedzielę, w Amfiteatrze na Jaworzańskiej Majówce o godzinie siedemnastej, na którą to uroczystość Państwa serdecznie zapraszam.

Szanowni Państwo! Drodzy Jaworzanie!

Sto lat po odzyskaniu przez Polskę utraconej w 1795 roku niepodległości z okazji Święta Konstytucji 3 Maja życzę wszystkim jaworzanom i Państwu zgromadzonym tutaj przed pomnikiem tego, który wysiadł na przystanku „niepodległość” wytrwałości i spełnienia marzeń. Tego, byśmy nigdy nie musieli działać pod presją czasu, ludzi czy obcych sił w obliczu utraty niepodległości. Tego, byśmy znaleźli wolę, chęć i inspirację do działania wespół z innymi – ponad podziałami, bieżącą polityką i własnymi interesami – dla dobra wspólnego tak, by nasze dzieci i kolejne pokolenia mogły żyć w Polsce, którą znamy dzisiaj – niepodległej i suwerennej, rozwijającej się i wykorzystującej szanse, jakie daje obecność we wspólnej, demokratycznej i wolnej od wojen Europie.

„Zdumieli się słuchacze. Razem ze strun wiela
Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela
Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki:
Brzmi Polonez Trzeciego Maja! — Skoczne dźwięki